Του Λέανδρου Ρακιντζή,
Αρεοπαγίτης ε.τ.
Πρόσφατα ρεπορτάζ για τη ψηφιακή εποχή στη Δικαιοσύνη είναι πολύ κατατοπιστικά για τις σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις για τη μετάβαση της Δικαιοσύνης στη ψηφιακή εποχή με τη διεξαγωγή δικών εξ αποστάσεως μέσω Ζoom, όπως για τον τρόπο λειτουργίας του ηλεκτρονικού δικτύου σε δικαστήρια και φυλακές και για την ενημέρωση της πορείας των πινακίων και των εκθεμάτων των δικαστηρίων με περιορισμό των άσκοπων αναμονών στις δικαστικές αίθουσες. Επίσης επισημαίνουν τα οφέλη των δικών από απόσταση με τον περιορισμό του κόστους και την αξιοποίηση των αστυνομικών δυνάμεων που απασχολούνται με τη μεταγωγή των κακοποιών.
Ήδη η γραμματειακή υποστήριξη των δικαστηρίων μέχρι την κατάθεση δικογράφων γίνεται ηλεκτρονικά, το δε θεσπισθέν πρόσφατα e-justice βρίσκεται στο οργανωτικό στάδιο, δεν γνωρίζω όμως, εάν θα τηρηθούν οι προθεσμίες παραδόσεως του έργου που ενδεχομένως θα καθυστερεί σε περίπτωση δικαστικής προσβολής των διαγωνισμών. Σαφώς το πρόγραμμα e-justice όταν ολοκληρωθεί και εκπαιδευτούν πλήρως οι χειριστές του θα επιταχύνει τη διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης, αλλά με κανένα τρόπο δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη δικανική κρίση, μπορεί όμως να τη βοηθήσει πολύ να σχηματισθεί. Σε ορισμένες όμως διαδικασίες όπως της εκούσιας δικαιοδοσίας, που δεν υπάρχει αντιδικία και στη δημοσίευση των διαθηκών και την κήρυξη των ως κυρίας θα μπορούσε να εφαρμοσθεί αμέσως και να λύσει το οξύ πρόβλημα από τη πολύμηνη καθυστέρηση δημοσιεύσεως των διαθηκών, που έχει πολύ σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες.
Η απονομή της δικαιοσύνης είναι η σοβαρότερη λειτουργία του κράτους γιατί είναι ο τελικός κριτής σε όλα τα ζητήματα που ανακύπτουν στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Η Δικαιοσύνη σαν θεσμός πρέπει όχι μόνο να είναι από όλους σεβαστή, αλλά και η ίδια πρέπει να εμπνέει με τις πράξεις και τις αποφάσεις της τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη των πολιτών, που αποκτάται κυρίως με τη δημόσια απονομή της και την ορθότητα των αποφάσεων της. Τα δικαστήρια, που κάποιοι τα ονομάζουν ναό της Δικαιοσύνης , πρέπει να στεγάζονται σε αξιοπρεπή κτίρια, στο εξωτερικό είναι κεντρικά και μεγαλοπρεπή, ώστε οι πολίτες να προσέρχονται με σεβασμό και οι δικαστικές αίθουσες να είναι κόσμιες με τα έδρανα των δικαστών υπερυψωμένα έναντι των διαδίκων και δικηγόρων , οι δε παριστάμενοι διάδικοι, ακροατές και προπαντός οι δικηγόροι πρέπει να τηρούν τη δέουσα συμπεριφορά αλλιώς το δικαστήριο μπορεί να επιβάλλει τις λεγόμενες ποινές τάξεως. Φυσικά στη χώρα μας πολλές φορές εφαρμόζονται άλλες πρακτικές, όπως συγκεντρώσεις πολιτών για την άσκηση πιέσεως στους δικαστές. Υπάρχουν δίκες που προκαλούν πανελλήνιο ενδιαφέρον και μεταδίδονται τηλεοπτικά, παλιότερα δε ιδίως στην επαρχία οι μεγάλες δίκες θεωρούντο τοπικό γεγονός και τα ποινικά δικαστήρια μεγάλο σχολείο που τα επισκέπτονταν οργανωμένα μαθητές.
Κατά το Σύνταγμα οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων πρέπει να είναι δημόσιες και η προσέλευση ελεύθερη στους πολίτες πλην των εξαιρέσεων, στις περιπτώσεις που το δικαστήριο μπορεί να διατάξει τη διεξαγωγή της δίκης κεκλεισμένων των θυρών. Όσο διαρκούν τα απαγορευτικά μέτρα λόγω πανδημίας μπορεί να θεωρηθεί συνταγματικά ανεκτή η διαδικτυακή διεξαγωγή των δικών. Όταν όμως επανέλθομε στη κανονικότητα θα υπάρξει πρόβλημα από την έλλειψη δημοσιότητας, που δεν μπορεί να θεραπευθεί με απλό νόμο αλλά χρειάζεται συνταγματική αναθεώρηση. Στο σημείο αυτό θέλω να επιστήσω τη προσοχή αυτών που σχεδιάζουν τις από απόσταση δίκες να επιλύσουν πρώτα το νομικό αυτό ζήτημα, γιατί μπορεί να δημιουργηθούν ακυρότητες δικαστικών αποφάσεων, που λόγω του διάχυτου ελέγχου της συνταγματικότητας μπορεί να προβληθούν σε κάθε στάση της δίκης και δικαστήριο.
Κατά το Σύνταγμα τα δικαστήρια διακρίνονται σε πολιτικά, ποινικά και διοικητικά. Δεν υπάρχει τεχνικό πρόβλημα για τις εξ αποστάσεως δίκες για το ΣΤΕ και τα λοιπά διοικητικά δικαστήρια ,για τον Α.Π. και τα πολιτικά δικαστήρια όταν δεν εξετάζονται μάρτυρες στο ακροατήριο των δικαστηρίων. Δεν συμφωνώ με τη πρακτική να μην εξετάζονται στις πολιτικές δίκες μάρτυρες στο ακροατήριο ,αλλά να προσάγονται μόνο ένορκες βεβαιώσεις ενώπιον ειρηνοδίκη ή συμβολαιογράφου γιατί έτσι δεν υπάρχει αμεσότητα στην εκτίμηση του αποδεικτικού υλικού.
Ενδεχομένως μπορεί να υπάρξουν δυσχέρειες για τις δίκες των ειδικών διαδικασιών και ασφαλιστικών μέτρων , που η ζωντανή κατάθεση του μάρτυρα είναι απαραίτητη για τον σχηματισμό δικανικής πεποίθησης του δικαστή. Το μεγάλο πρόβλημα θα παρουσιασθεί στις ποινικές δίκες. Για μεν τις ενώπιον των μονομελών δικαστηρίων δίκες με μικρή παρουσία μαρτύρων και δικηγόρων τεχνικά δεν θα υπάρξει πρόβλημα, αλλά για τις δίκες ενώπιον του Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου, όπου συμμετέχουν ένορκοι ή τριμελούς ή πενταμελούς συνθέσεως δικαστηρίων που οι κατηγορίες είναι βαρύτατες και επομένως απαιτείται ιδιαιτέρα προσοχή και μεγαλύτερη διαδικασία και οι κατηγορούμενοι περισσότεροι, που εκπροσωπούνται από πολλούς δικηγόρους αμφιβάλλω εάν μπορούν να διεξαχθούν. Για παράδειγμα πως είναι δυνατόν να γίνει η δίκη της Χρυσής Αυγής με 30 κατηγορούμενους, υπερδιπλάσιους δικηγόρους με διάρκεια 465 συνεδριάσεων. Κατά τη γνώμη μου για τις μεγάλες δίκες πρέπει να σχεδιασθεί άλλος τρόπος διεξαγωγής τους και όχι διαδικτυακά, γιατί οι αποφάσεις θα προσβληθούν επιτυχώς σαν άκυρες λόγω ελλείψεως δημοσιότητας. Οι υποθέσεις αυτές πρέπει να διεξαχθούν τάχιστα, γιατί οι κατηγορούμενοι δεν μπορούν να κρατηθούν προσωρινά πλέον του 18μηνου.
Το άρθρο 177 Κ.Ποιν.Δ. ορίζει. Αρχή της ηθικής απόδειξης. Οι δικαστές δεν ακολουθούν νομικούς κανόνες αποδείξεως, πρέπει όμως να αποφασίζουν κατά την πεποίθηση τους , ακολουθώντας τη φωνή τα συνείδησης τους και οδηγούμενοι από την απροσωπόληπτη κρίση που προκύπτει από τις συζητήσεις και που αφορά την αλήθεια των πραγματικών περιστατικών, την αξιοπιστία των μαρτύρων και την αξία των άλλων αποδείξεων, αιτιολογώντας πάντοτε ειδικά και εμπεριστατωμένα με ποια αποδεικτικά μέσα και ποιους συλλογισμούς σχημάτισαν τη δικανική τους κρίση. Μέχρι τώρα η διαδικασία ήταν ζωντανή , όλοι οι παράγοντες μετείχαν στη δίκη άμεσα έστω αν τελευταία φορούσαν μάσκες , οι δικαστές έβλεπαν τον κατηγορούμενο τις αντιδράσεις του και σχημάτιζαν άμεσα δικανική κρίση. Παρόλα αυτά πάρα πολλές αποφάσεις του πρώτου βαθμού ανατρέπονται στο δεύτερο βαθμό για εσφαλμένη εκτίμηση των αποδείξεων. Γεννάται λοιπόν το ερώτημα με μια οιονεί ζωντανή διαδικασία , όπου ο δικαστής μετέχει με τη βοήθεια μιας οθόνης, είναι δυνατόν να σχηματίσει πλήρη δικανική κρίση με τις προϋποθέσεις που απαιτεί το παραπάνω άρθρο. Κατά τη ταπεινή μου γνώμη κατά τη διάρκεια της πανδημίας και χρησιμοποιώντας τον εκκλησιαστικό όρο κατά οικονομία θα μπορούσαν να διεξαχθούν ορισμένες κατεπείγουσες δίκες αρμοδιότητας μονομελούς πλημμελειοδικείου, αλλά θα ήταν λάθος ολέθριο εάν συνεχισθεί η πρακτική αυτή και μετά τη λήξη της πανδημίας γιατί θα είχαμε πλήθος εσφαλμένων αποφάσεων. Σαφώς η μετάβαση της δικαιοσύνης στη ψηφιακή εποχή θα διευκολύνει τη προετοιμασία της δίκης και θα επιταχύνει την ποσοτική απόδοση της , θα πρέπει όμως να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή να μη γίνει σε βάρος της ποιοτικής απόδοσης.
Η επίκληση, ότι το σύστημα της από απόσταση δίκης εφαρμόσθηκε με επιτυχία στην Εσθονία δεν με πείθει ότι θα επιτύχει στη χώρα μας τουλάχιστον ως προς τις ποινικές δίκες, γιατί διαφέρουν πολύ τα δεδομένα μεταξύ των δύο χωρών.
Παλαιότερα όταν τα δικαστήρια στην Αθήνα ήταν κεντρικά, αλλά κυρίως στην επαρχία συχνάζουν πολλοί για να παρακολουθήσουν τις δίκες ,υπήρχαν και πολλοί δημοσιογράφοι που έκαναν δικαστικό ρεπορτάζ. Αρκετές φορές συμβαίνανε διάφορα ευτράπελα στα ακροατήρια των δικαστηρίων που δημοσιοποιούνταν και ο κόσμος διασκέδαζε. Σχετικά υπάρχουν τα δύο υπέροχα βιβλία του Δημήτρη Ψαθά " Η Θέμις έχει κέφια και η Θέμις έχει νεύρα", ασφαλώς θα υπάρχουν και άλλα από αναμνήσεις δικαστών. Φοβάμαι όμως με τις από απόσταση δίκες δεν θα υπάρξουν τέτοιες δυνατότητες δικαστικού χιούμορ.
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου