Αυτοί είναι οι κρυφοί πρωταγωνιστές της παγκόσμιας διαφθοράς
Της Charmian Goosh*
Όταν μιλάμε για διαφθορά, μας έρχονται συγκεκριμένοι τύποι ανθρώπων στο νου.
Υπάρχουν οι πρώην σοβιετικοί μεγαλομανείς. Ο Σαπαρμουράτ Νιγιάζοφ ήταν ένας από αυτούς. Μέχρι το θάνατο του το 2006, ήταν ο παντοδύναμος ηγέτης του Τουρκμενιστάν, μια χώρα της κεντρικής Ασίας, πλούσια σε φυσικό αέριο. Του άρεσε πολύ να εκδίδει προεδρικά διατάγματα και με ένα από αυτά μετονόμασε τους μήνες του χρόνου και συμπεριέλαβε στα ονόματα το δικό του και της μητέρας του. Ξόδεψε εκατομμύρια δολάρια δημιουργώντας μια αλλόκοτη προσωπολατρία, η κορύφωση της οποίας ήταν το χτίσιμο ενός επιχρυσωμένου αγάλματος του ιδίου, ύψους 12 μέτρων, το οποίο έστεκε περήφανα στην κεντρική πλατεία της πρωτεύουσας και γυρνούσε για να ακολουθεί τον ήλιο. Ήταν ένας κάπως ασυνήθιστος τύπος.
Υπάρχει και το άλλο κλισέ, ο Αφρικανός δικτάτορας, υπουργός ή αξιωματούχος. Υπάρχει ο Τεοντόριν Ομπιάνγκ Ο πατέρας του είναι ισόβιος πρόεδρος της Ισημερινής Γουινέας, μια χώρα της Δυτικής Αφρικής που έχει εξάγει από τη δεκαετία του ’90 πετρέλαιο αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων και παρ’ όλα αυτά έχει ένα φριχτό ιστορικό ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων ζει σε πραγματικά τραγική φτώχεια παρά το κατά κεφαλήν εισόδημα που είναι ανάλογο με αυτό της Πορτογαλίας. Ο Ομπιάνγκ ο νεώτερος, αγόρασε μια έπαυλη στο Μάλιμπου της Καλιφόρνια, αξίας 30 εκατομμυρίων δολαρίων. Έχω βρεθεί στην πύλη του. Μπορώ να σας πω πως είναι μια υπέροχη έκταση. Αγόρασε μια συλλογή έργων τέχνης, αξίας 18 εκατομμυρίων ευρώ, που ανήκε στο σχεδιαστή μόδας Υβ Σεν Λοράν. ένα σωρό υπέροχα αγωνιστικά αυτοκίνητα, κάποια κοστίζουν ένα εκατομμύριο δολάρια, και επίσης ένα τζετ Γκόλφστριμ. Ακούστε τώρα: Μέχρι πρόσφατα, ο επίσημος μηνιαίος μισθός του ήταν λιγότερος από 7.000 δολάρια.
Υπάρχει και ο Νταν Ετέτε. Ήταν ο πρώην υπουργός πετρελαίου της Νιγηρίας, επί προεδρίας Αμπάτσα. Επίσης τυχαίνει να έχει καταδικαστεί για ξέπλυμα χρήματος. Έχουμε ξοδέψει πολύ χρόνο διερευνώντας μια συμφωνία πετρελαίου του ενός δις δολαρίων, καλά καταλάβατε, του ενός δις δολαρίων, στην οποία είχε αναμιχθεί και αυτό που βρήκαμε ήταν αρκετά σοκαριστικό, αλλά γι’ αυτό θα σας πω αργότερα.
Είναι εύκολο να σκεφτόμαστε πως η διαφθορά συμβαίνει κάπου εκεί πέρα, και την κινούν ένα μάτσο άπληστοι δεσπότες και άτομα που έχουν κακό σκοπό, σε χώρες για τις οποίες εμείς, προσωπικά, ξέρουμε πολύ λίγα και με τις οποίες δεν αισθανόμαστε πως έχουμε σχέση ούτε πως επηρεαζόμαστε από το τι συμβαίνει εκεί. Όμως συμβαίνει μόνο εκεί;
Στα 22 ήμουν πολύ τυχερή. Η πρώτη μου δουλειά μόλις τελείωσα το πανεπιστήμιο ήταν να διερευνήσω το παράνομο εμπόριο του αφρικανικού ελεφαντόδοντου. Και έτσι ξεκίνησε στη πραγματικότητα η σχέση μου με τη διαφθορά. Το 1993 με δύο φίλους που ήταν και συνάδελφοι, τον Σάιμον Τέιλορ και τον Πάτρικ Άλεϊ, στήσαμε μια οργάνωση που ονομάζεται Παγκόσμιος Μάρτυρας. Η πρώτη μας εκστρατεία ήταν να διερευνήσουμε το ρόλο της παράνομης υλοτομίας στη χρηματοδότηση του πολέμου της Καμπότζης.
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1997, βρίσκομαι μυστικά στην Αγκόλα και διερευνώ τα ματωμένα διαμάντια. Ίσως έχετε δει την ταινία, την χολυγουντιανή ταινία, «Ματωμένο Διαμάντι», με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο. Μέρος της εμπνεύστηκε από την εργασία μας. Η Λουάντα είναι γεμάτη με θύματα ορυχείων, που παλεύουν να επιβιώσουν στους δρόμους και ορφανά πολέμου που ζουν σε υπονόμους κάτω από τους δρόμους. Υπάρχει και μια πολύ μικρή, πλούσια ελίτ που κουτσομπόλευε για τα ψώνια της στη Βραζιλία και την Πορτογαλία. Ήταν ένα ελαφρώς τρελό μέρος.
Κάθομαι λοιπόν σε ένα ζεστό και πνιγηρό δωμάτιο ξενοδοχείου και αισθάνομαι εντελώς συγκλονισμένη. Όχι όμως για τα ματωμένα διαμάντια. Επειδή είχα μιλήσει με πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι μιλούσαν για ένα εντελώς διαφορετικό πρόβλημα: για ένα τεράστιο δίκτυο διαφθοράς σε παγκόσμια κλίμακα, και για εκατομμύρια δολάρια πετρελαίου που εξαφανίζονται και γι’ αυτό που τότε ήταν μια πολύ μικρή οργάνωση λίγων ατόμων, το να προσπαθήσουμε, έστω και μόνο, να σκεφτούμε πώς θα μπορούσαμε να το αντιμετωπίσουμε, ήταν μια τεράστια πρόκληση. Στα χρόνια που εγώ και όλοι εμείς έχουμε κάνει εκστρατείες και έρευνες, έχουμε επανειλημμένα δει, τι είναι αυτό που κάνει την ύπαρξη της διαφθοράς δυνατή σε παγκόσμια κλίμακα. Δεν είναι μόνο η απληστία ή η κατάχρηση της εξουσίας, ή αυτή η ομιχλώδης φράση: «αδύναμη διακυβέρνηση». Ναι, είναι όλα αυτά, αλλά η διαφθορά καθίσταται δυνατή από τις πράξεις αυτών, που παγκοσμίως τη διευκολύνουν.
Πάμε πίσω σε κάποιους από τους ανθρώπους για τους οποίους μίλησα νωρίτερα. Όλοι αυτοί είναι άνθρωποι, που τους έχουμε διερευνήσει και είναι όλοι άνθρωποι που δεν θα μπορούσαν να κάνουν ότι κάνουν μόνοι τους. Δείτε τον Όμπιανγκ τον νεώτερο. Δεν έφτασε να έχει υψηλή τέχνη και πολυτελή σπίτια, χωρίς βοήθεια. Συνεργαζόταν με διεθνείς τράπεζες. Μια τράπεζα στο Παρίσι είχε λογαριασμούς εταιριών υπό τον έλεγχο του και ένας από αυτούς χρησιμοποιήθηκε για να αγοράσει τα έργα τέχνης. Οι αμερικάνικες τράπεζες διοχέτευσαν 73 εκατομμύρια δολάρια στις Η.Π.Α., μέρος των οποίων χρησιμοποιήθηκε για να αγοραστεί η έπαυλη στην Καλιφόρνια. Και δεν τα έκανε όλα αυτά στο όνομα του. Χρησιμοποίησε εταιρίες-φαντάσματα. Χρησιμοποίησε μια για να αγοράσει το ακίνητο και μια άλλη που ήταν σε όνομα άλλου, για να πληρώσει τους πελώριους λογαριασμούς συντήρησης της έπαυλης.
Υπάρχει και ο Νταν Ετέτε. Όταν ήταν υπουργός πετρελαίου, ανέθεσε ένα κοίτασμα το οποίο αξίζει σήμερα πάνω από ένα δις δολάρια, σε μια εταιρία της οποίας, όπως μαντεύετε, ήταν ο κρυφός ιδιοκτήτης. Στη συνέχεια μεταβιβάστηκε, με την βοήθεια της Νιγηριανής κυβέρνησης – τώρα πρέπει να είμαι προσεκτική τι θα πω- σε θυγατρικές εταιρίες της Shell και της ιταλικής Eni, δύο από τις μεγαλύτερες εταιρίες πετρελαίου παγκοσμίως.
Έτσι, στην πραγματικότητα, η μηχανή της διαφθοράς, βρίσκεται πολύ μακρύτερα από τις ακτές χωρών, όπως η Ισημερινή Γουινέα ή η Νιγηρία ή το Τουρκμενιστάν. Αυτή η μηχανή καθοδηγείται από το διεθνές τραπεζικό σύστημα, μέσα από το πρόβλημα των ανώνυμων εταιριών-φαντάσματα και από τη μυστικότητα την οποία έχουμε προσφέρει στις μεγάλες εταιρίες πετρελαίου, φυσικού αερίου και ορυχείων. Πάνω από όλα, καθοδηγείται με την αποτυχία των πολιτικών μας, να στηρίξουν τους λόγους τους και να κάνουν κάτι πραγματικά ουσιαστικό και συστημικό για να αντιμετωπίσουν αυτά τα πράγματα.
Ας δούμε καταρχήν τις τράπεζες. Δεν θα εκπλαγείτε, αν σας πω πως οι τράπεζες δέχονται βρώμικο χρήμα. Όμως βάζουν προτεραιότητα στα κέρδη τους και με άλλους καταστροφικούς τρόπους. Για παράδειγμα, στο Σάραβακ της Μαλαισίας. Σε αυτή τη περιοχή έχει μείνει μόνο το 5% του δάσους ανέπαφο. Πέντε τοις εκατό. Πώς έγινε αυτό; Επειδή μια ελίτ και αυτοί που την διευκολύνουν, κέρδισαν εκατομμύρια δολάρια, στηρίζοντας την υλοτομία σε βιομηχανικό επίπεδο για πολλά χρόνια. Στείλαμε ένα μυστικό ερευνητή να μαγνητοσκοπήσει κρυφά συναντήσεις των μελών της άρχουσας ελίτ και το υλικό που συλλέξαμε, θύμωσε κάποιους ανθρώπους πάρα πολύ. Μπορείτε να το δείτε στο YouTube. Απέδειξε αυτό που υποψιαζόμασταν εδώ και πολύ καιρό, επειδή έδειχνε πώς ο ανώτερος υπουργός του κράτους, παρά τις πρόσφατες διαψεύσεις του, χρησιμοποίησε τον έλεγχο που είχε στις άδειες για τη γη και τα δάση, για να πλουτίσει τον εαυτό του και την οικογένεια του. Και η HSBC, ξέρουμε πως η HSBC χρηματοδοτούσε τις μεγαλύτερες εταιρίες υλοτομίας της περιοχής, που ήταν υπεύθυνες για μέρος της καταστροφής στο Σάραβακ και αλλού. Η τράπεζα παραβίασε τις δικές της πολιτικές σε αυτή τη διαδικασία όμως κέρδισε περίπου 130 εκατομμύρια δολάρια. Λίγο μετά από την αποκάλυψη μας, πολύ σύντομα μετά την αποκάλυψη μας, νωρίτερα φέτος, η τράπεζα ανακοίνωσε πως θα αναθεωρήσει την πολιτική της σε αυτό το θέμα. Είναι πρόοδος αυτό; Ίσως. Θα παρακολουθούμε στενά, όμως, αυτή τη περίπτωση.
Υπάρχει και το πρόβλημα των ανώνυμων εταιριών-φαντάσματα Νομίζω πως όλοι ξέρουμε τι είναι και όλοι ξέρουμε πως τις χρησιμοποιούν αρκετά αυτοί που προσπαθούν να αποφύγουν να πληρώσουν τις οφειλές τους στην κοινωνία, αυτό που ονομάζουμε φόρους. Αυτό όμως που συνήθως δεν βγαίνει στο φως είναι το πώς χρησιμοποιούνται οι εταιρίες-φαντάσματα για να κλέψουν τεράστια χρηματικά ποσά από φτωχές χώρες. Κυριολεκτικά σε κάθε περίπτωση διαφθοράς την οποία έχουμε διερευνήσει, εμφανίζονται εταιρίες-φαντάσματα και μερικές φορές ήταν αδύνατο να ανακαλύψουμε ποιος ήταν στη πραγματικότητα αναμεμιγμένος στη συμφωνία.
Μια πρόσφατη έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας μελέτησε 200 περιπτώσεις διαφθοράς. Βρήκε πως πάνω από το 70% αυτών των περιπτώσεων, είχε χρησιμοποιήσει ανώνυμες εταιρίες-φαντάσματα, για ένα σύνολο σχεδόν 56 δις δολαρίων. Πολλές από αυτές τις εταιρίες ήταν στην Αμερική, ή στο Ηνωμένο Βασίλειο, στα υπερπόντια εδάφη του και στις εξαρτήσεις του βρετανικού στέμματος, και έτσι δεν υπάρχει μόνο πρόβλημα με τις υπεράκτιες εταιρίες αλλά και με άλλες. Βλέπετε, οι εταιρίες-φαντάσματα βρίσκονται στο κέντρο των μυστικών συμφωνιών, που ωφελούν τις πλούσιες ελίτ, αντί για τους απλούς πολίτες.
Μια εντυπωσιακή υπόθεση που διερευνήσαμε πρόσφατα είναι πώς η κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό πούλησε μια σειρά από πολύτιμα, κρατικά περιουσιακά στοιχεία μεταλλείων σε εταιρίες-φαντάσματα στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους. Μιλήσαμε με πηγές στη χώρα και ψάξαμε εξονυχιστικά εταιρικά έγγραφα και άλλες πληροφορίες σε μια προσπάθεια να συνθέσουμε την πραγματική εικόνα της συμφωνίας. Αναστατωθήκαμε όταν ανακαλύψαμε πως αυτές οι εταιρίες-φαντάσματα είχαν μεταφέρει στα γρήγορα, πολλά από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία, σε μεγάλες διεθνείς μεταλλευτικές εταιρίες, με έδρα το Λονδίνο. Το Αφρικανικό Πάνελ για Πρόοδο, που διοικείται από τον Κόφι Άναν έχει υπολογίσει πως το Κονγκό έχασε περισσότερο από 1,3 δις δολάρια από αυτές τις συμφωνίες. Αυτό είναι σχεδόν το διπλάσιο από τον ετήσιο προϋπολογισμό της χώρας για την υγεία και την παιδεία. Θα πάρουν ποτέ οι άνθρωποι του Κονγκό τα χρήματα τους πίσω; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση και το ποιος ήταν πράγματι αναμεμειγμένος και τι έγινε στη πραγματικότητα, θα μείνει μάλλον κλειδωμένη στα μυστικά εταιρικά μητρώα των Βρετανικών Παρθένων Νήσων και αλλού, εκτός αν όλοι κάνουμε κάτι γι’αυτό.
Και τι γίνεται με τις εταιρίες πετρελαίου, αερίου και μεταλλείων; Εντάξει, μπορεί να είναι λίγο κλισέ να μιλάμε γι’ αυτές. Η διαφθορά σε αυτόν τον τομέα δεν είναι έκπληξη. Υπάρχει διαφθορά παντού, οπότε γιατί να εστιάσουμε σε αυτόν τον τομέα; Επειδή διακυβεύονται πολλά. Το 2011, οι εξαγωγές φυσικών πόρων ξεπέρασαν την παροχή βοήθειας σε αναλογία 19 προς 1 στην Αφρική, την Ασία και την Λατινική Αμερική. Αυτό αντιπροσωπεύει πολλά σχολεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία και βοήθεια σε νέες επιχειρήσεις που δεν έχουν υλοποιηθεί και δεν θα υλοποιηθούν ποτέ, επειδή μέρος αυτών των χρημάτων έχει κλαπεί.
Ας πάμε πίσω στις εταιρίες πετρελαίου και μεταλλευμάτων και πάμε πίσω στον Νταν Ετέτε και τη συμφωνία του 1 δις δολαρίων. Συγχωρέστε με αλλά θα διαβάσω το επόμενο μέρος επειδή αυτό το θέμα είναι ακόμα ζωντανό και οι δικηγόροι μας έχουν ασχοληθεί με αυτό λεπτομερώς και θέλουν να το πω σωστά.
Στην επιφάνεια, αυτή η συμφωνία φαινόταν να είναι εντάξει. Οι θυγατρικές εταιρίες της Shell και της Eni πλήρωσαν την Νιγηριανή κυβέρνηση για το κοίτασμα. Η Νιγηριανή κυβέρνησε μετέφερε το ίδιο ποσό, μέχρι το τελευταίο δολάριο, σε ένα λογαριασμό μιας εταιρίας-φάντασμα, της οποίας ο κρυφός ιδιοκτήτης ήταν ο Ετέτε. Δεν είναι και άσχημα για κάποιον, που έχει καταδικαστεί για ξέπλυμα χρήματος. Πάμε στην ουσία. Μετά από πολλούς μήνες που ψάχναμε τριγύρω και διαβάσαμε εκατοντάδες σελίδες δικαστικών εγγράφων βρήκαμε αποδείξεις, πως η Shell και η Eni ήξεραν ότι τα χρήματα θα μεταφέρονταν σε αυτή την εταιρία-φάντασμα, και ειλικρινά, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς πως δεν ήξεραν με ποιον πραγματικά συνεργαζόντουσαν.
Δεν θα έπρεπε να χρειάζονται αυτού του είδους οι προσπάθειες για να ανακαλύψει κανείς πού πήγαν τα χρήματα σε τέτοιες συμφωνίες. Αυτά είναι περιουσία του κράτους. Υποτίθεται πως πρέπει να χρησιμοποιηθούν προς όφελος των ανθρώπων της χώρας. Αλλά σε μερικές χώρες, τους πολίτες και τους δημοσιογράφους που προσπαθούν να αποκαλύψουν ιστορίες σαν και αυτή, τους έχουν παρενοχλήσει, συλλάβει και μερικοί έχουν ρισκάρει ακόμα και τη ζωή τους γι’ αυτό.
Τέλος, υπάρχουν αυτοί που πιστεύουν πως η διαφθορά είναι αναπόφευκτη. Έτσι γίνονται οι δουλειές. Είναι πολύ πολύπλοκο και δύσκολο για να το αλλάξεις. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Απλώς το αποδεχόμαστε. Όμως ως υπεύθυνη εκστρατειών και ερευνήτρια, έχω μια διαφορετική άποψη, επειδή έχω δει τι μπορεί να συμβεί όταν μια ιδέα έχει ορμή. Στον τομέα του πετρελαίου και τον μεταλλείων, για παράδειγμα, υπάρχει το ξεκίνημα για ένα πραγματικά διεθνές πρότυπο διαφάνειας, που μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, κάποια από αυτά τα προβλήματα. Το 1999, όταν η Γκλόμπαλ Γουίτνες κάλεσε τις εταιρίες να κάνουν τις πληρωμές των συμφωνιών με διαφάνεια, κάποια άνθρωποι γέλασαν από την υπερβολική αφέλεια αυτής της μικρής ιδέας. Όμως κυριολεκτικά εκατοντάδες κοινωνικές ομάδες πολιτών από όλο τον κόσμο ενώθηκαν για να πολεμήσουν για τη διαφάνεια, και τώρα έχει αρχίσει γρήγορα να γίνεται θεσμός και νόμος. Δύο τρίτα της αξίας των παγκόσμιων εταιριών πετρελαίου και μεταλλευμάτων καλύπτονται τώρα από τους νόμους διαφάνειας.
Η αλλαγή συμβαίνει. Αυτό είναι πρόοδος. Όμως έχουμε πολύ δρόμο ακόμα. Επειδή δεν έχει να κάνει με τη διαφθορά, κάπου μακριά. Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, η διαφθορά είναι μια παγκοσμιοποιημένη επιχείρηση, που χρειάζεται παγκόσμιες λύσεις, που θα υποστηρίζονται και θα προωθούνται από όλους μας, ως παγκόσμιοι πολίτες, ακριβώς εδώ.
*Από προ ετών ομιλία της
πηγη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου